कौशिक सूत्र / चतुर्थोऽध्याय:
पठन सेटिंग्स
अथ भैषज्यानि (कौसू-४.१[२५].१ लिङ्ग्युपतापो +भिषज्यम् [cf. Caland, AZ, p. ६७, n.२ बुत् अल्सो ष्पेइजेर् ंुसेउम् ९ २५०] (कौसू-४.१[२५].२ वचनाद् अन्यत् (कौसू-४.१[२५].३ पूर्वस्यउदपात्रेण संपातवताङ्क्ते (कौसू-४.१[२५].४ वलीर् विमार्ष्टि (कौसू-४.१[२५].५ {विद्मा शरस्य [१.२.१]}{अदो यद् [२.३.१ आदि]} इति मुञ्जशिरो रज्ज्वा बध्नाति (कौसू-४.१[२५].६ आकृतिलोष्टवल्मीकौ परिलिख्य पाययति (कौसू-४.१[२५].७ सर्पिषालिम्पति (कौसू-४.१[२५].८ अपिधमति (कौसू-४.१[२५].९ {विद्मा शरस्य [१.३.१]} इति प्रमेहणं बध्नाति (कौसू-४.१[२५].१० आखुकिरिपूतीकमथितजरत्प्रमन्दसाव्रस्कान् पाययति (कौसू-४.१[२५].११ उत्तमाभ्याम् आस्थापयति (कौसू-४.१[२५].१२ यानम् आरोहयति (कौसू-४.१[२५].१३ इषुं विसृजति (कौसू-४.१[२५].१४ वस्तिं विष्यति (कौसू-४.१[२५].१५ वर्तिं बिभेत्ति (कौसू-४.१[२५].१६ एकविंशतिं यवान् दोहन्याम् अद्भिर् आनीय द्रुघ्नीं जघने संस्तभ्य फलतोअवसिञ्चति (कौसू-४.१[२५].१७ आलबिसोलं फाण्टं पाययति (कौसू-४.१[२५].१८ उदावर्तिने च (कौसू-४.१[२५].१९ {अम्बयो यन्त्य् [१.४.१]}{वायोः पूतः []} इति च शान्ताः (कौसू-४.१[२५].२० उत्तरस्य ससोमाः (कौसू-४.१[२५].२१ चातनानाम् अपनोदनेन व्याख्यातम् (कौसू-४.१[२५].२२ त्रपुसमुसलखदिरतार्ष्टाघानाम् आदधाति (कौसू-४.१[२५].२३ अयुग्मान् खादिरान्शङ्कून् {अक्ष्यौ नि विध्य [५.२९.४]} इति पश्चाद् अग्नेः समंभूमि निहन्ति (कौसू-४.१[२५].२४ एवम् आयसलोहान् (कौसू-४.१[२५].२५ तप्तशर्कराभिः शयनं राशिपल्याणि परिकिरति (कौसू-४.१[२५].२६ अमावास्यायां सकृद्गृहीतान् यवान् अनपहतान् अप्रतीहारपिष्टान् आभिचारिकं परिस्तीर्य तार्ष्टाघेध्म आवपति (कौसू-४.१[२५].२७ य आगछेत् तं ब्रूयात्शणशुल्बेन जिह्वां निर्मृजानः शालायाः प्रस्कन्दइति (कौसू-४.१[२५].२८ तथाकुर्वन्न् अनाद्ये ह्नुवाने (कौसू-४.१[२५].२९ वीरिणतूलमिश्रम् इङ्गिडं प्रपुटे जुहोति (कौसू-४.१[२५].३० इध्माबर्हिः शालायाम् आसजति (कौसू-४.१[२५].३१ अपरेद्युर् विकृते पिशाचतो रुजति (कौसू-४.१[२५].३२ उक्तो होमः (कौसू-४.१[२५].३३ वैश्रवणायाञ्जलिं कृत्वा जपन्न् आचमयतिअभ्युक्षति (कौसू-४.१[२५].३४ निशिउल्मुके संकर्षति (कौसू-४.१[२५].३५ स्वस्त्याद्यं कुरुते (कौसू-४.१[२५].३६ {अयं देवानाम् [१.१०.१]} इतिएकविंशत्या दर्भपिञ्जूलीभिर् वलीकैः सार्धम् अधिशिरोअवसिञ्चति (कौसू-४.१[२५].३७ {जरायुजः [१.१२.१]} इति मेदो मधु सर्पिस् तैलं पाययति (कौसू-४.२[२६].१ मौञ्जप्रश्नेन शिरसिअपिहितः सव्येन तित-उनि पूल्यानि धारयमाणो दक्षिणेनावकिरन् व्रजति (कौसू-४.२[२६].२ सव्येन तित-उप्रश्नौ दक्षिणेन ज्यां द्रुघ्नीम् (कौसू-४.२[२६].३ प्रैषकृद् अग्रतः (कौसू-४.२[२६].४ यत्रएनं व्याधिर् गृह्णाति तत्र तित-उप्रश्नौ निदधाति (कौसू-४.२[२६].५ ज्यां च (कौसू-४.२[२६].६ आव्रजनम् (कौसू-४.२[२६].७ घृतम् नस्तः (कौसू-४.२[२६].८ पञ्चपर्वणा ललाटं संस्तभ्य जपति {अमूर् या [१.१७.१]} इति (कौसू-४.२[२६].९ पञ्चपर्वणा पांसुसिकताभिः परिकिरति (कौसू-४.२[२६].१० अर्मकपालिकां बध्नाति (कौसू-४.२[२६].११ पाययति (कौसू-४.२[२६].१२ चतुर्भिर् दूर्वाग्रैर् दधिपललं पाययति (कौसू-४.२[२६].१३ {अनु सूर्यम् [१.२२.१]} इति मन्त्रोक्तस्य लोममिश्रम् आचमयति (कौसू-४.२[२६].१४ पृष्ठे चानीय (कौसू-४.२[२६].१५ शङ्कुधानं चर्मणिआसीनाय दुग्धे संपातवन्तं बध्नाति (कौसू-४.२[२६].१६ पाययति (कौसू-४.२[२६].१७ हरिद्रौदनभुक्तम् उच्छिष्टान् उच्छिष्टेना प्रपदात् प्रलिप्य मन्त्रोक्तान् अधस्तल्पे हरितसूत्रेण सव्यजङ्घासु बद्ध्वावस्नापयति (कौसू-४.२[२६].१८ प्रपादयति (कौसू-४.२[२६].१९ वदत उपस्थापयति (कौसू-४.२[२६].२० क्रोडलोमानि जतुना संदिह्य जातरूपेणापिधाप्य (कौसू-४.२[२६].२१ {नक्तंजाता [१.२३.१]} {सुपर्णो जातः [१.२४.१]} इति मन्त्रोक्तं शकृदा(सेए Caland, Kल्.ष्छ्र्., p. ५९)आलोहितं प्रघृष्यालिम्पति (कौसू-४.२[२६].२२ पलितानिआछिद्य (कौसू-४.२[२६].२३ मारुतानिअपिहितः (कौसू-४.२[२६].२४ {यद् अग्निर् [१.२५.१]} इति परशुं जपन्तापयति क्वाथयतिअवसिञ्चति (कौसू-४.२[२६].२५ {उप प्रागाद् [१.२८.१]} इतिउद्विजमानस्य शुक्लप्रसूनस्य वीरिणस्य चतसृणाम् इषीकाणाम् उभयतः प्रत्युष्टं बध्नाति (कौसू-४.२[२६].२६ त्रिविदग्धं काण्डमणिम् (कौसू-४.२[२६].२७ उल्मुके स्वस्त्याद्यम् (कौसू-४.२[२६].२८ मातृनाम्नोः सर्वसुरभिचूर्णानिअन्वक्तानि हुत्वा शेषेण प्रलिम्पति (कौसू-४.२[२६].२९ चतुष्पथे च शिरसि दर्भेण्ड्वेअङ्गारकपालेअन्वक्तानि (कौसू-४.२[२६].३० तित-उनि प्रतीपं गाहमानो वपतीतरोअवसिञ्चति पश्चात् (कौसू-४.२[२६].३१ आमपात्रेओप्यासिच्य मौञ्जे त्रिपादे वयोनिवेशने प्रबध्नाति (कौसू-४.२[२६].३२ {अघद्विष्टा [२.७.१]} {शं नो देवी [२.२५.१]} {वरणो [६.८५.१]}{पिप्पली [६.१०९.१]} {विद्रधस्य [६.१२७.१]} {या बभ्रवो [८.७.१]}इति (कौसू-४.२[२६].३३ उपोत्तमेन पलाशस्य चतुरङ्गुलेनालिम्पति (कौसू-४.२[२६].३४ प्रथमेन मन्त्रोक्तं बध्नाति (कौसू-४.२[२६].३५ द्वितीयेन मन्त्रोक्तस्य संपातवतानुलिम्पति [नोते ष्पेइजेर् ंुसेउम् ९ २५०] (कौसू-४.२[२६].३६ तृतीयेन मन्त्रोक्तं बध्नाति (कौसू-४.२[२६].३७ चतुर्थेनाशयति (कौसू-४.२[२६].३८ पञ्चमेन वरुणगृहीतस्य मूर्ध्नि संपातान् आनयति (कौसू-४.२[२६].३९ उत्तमेन शाकलम् (कौसू-४.२[२६].४० {उद् अगातां [२.८.१]}इतिआप्लावयति बहिः (कौसू-४.२[२६].४१ {अपेयं [२.८.२]}इति व्युछन्त्याम् (कौसू-४.२[२६].४२ {बभ्रोर् [२.८.३]} इति मन्त्रोक्तम् आकृतिलोष्टवल्मीकौ परिलिख्य जीवकोषण्याम् उत्सीव्य बध्नाति (कौसू-४.२[२६].४३ {नमस् ते लाङ्गलेभ्यो [२.८.४]}इति सीरयोगम् अधिशिरोअवसिञ्चति (कौसू-४.३[२७].१ {नमः सनिस्रसाक्षेभ्यो [२.८.५]}इति शून्यशालायाम् अप्सु संपातान् आनयति (कौसू-४.३[२७].२ उत्तरं जरत्खाते सशालातृणे (कौसू-४.३[२७].३ तस्मिन्न् आचमयति आप्लावयति (कौसू-४.३[२७].४ {दशवृक्ष [२.९.१]}इति शाकलः (कौसू-४.३[२७].५ दश सुहृदो जपन्तोअभिमृशन्ति (कौसू-४.३[२७].६ {क्षेत्रियात् त्वा [२.१०.१]}इति चतुष्पथे काम्पीलशकलैः पर्वसु बद्ध्वा पिञ्जूलीभिर् आप्लावयति (कौसू-४.३[२७].७ अवसिञ्चति (कौसू-४.३[२७].८ {पार्थिवस्य [२.२९.१]}इतिउद्यति पृष्ठसंहितौउपवेशयति (कौसू-४.३[२७].९ प्राङ्मुखं व्याधितम् प्रत्यङ्मुखम् अव्याधितं शाखासूपवेश्य वैतसे चमसेउपमन्थनीभ्यां तृष्णागृहीतस्य शिरसि मन्थम् उपमथ्यातृषिताय प्रयछति (कौसू-४.३[२७].१० तस्मिन्तृणां संनयति (कौसू-४.३[२७].११ उद्धृतम् उदकम् पाययति (कौसू-४.३[२७].१२ {सवासिनौ [२.२९.६च्]}इति मन्त्रोक्तम् (कौसू-४.३[२७].१३ {इन्द्रस्य या मही [२.३१.१]}इति खल्वङ्गान् अलाण्डून् हननान् घृतमिश्रान्जुहोति (कौसू-४.३[२७].१४ बालान् कल्माषे काण्डे सव्यं परिवेष्ट्य संभिनत्ति (कौसू-४.३[२७].१५ प्रतपति (कौसू-४.३[२७].१६ आदधाति (कौसू-४.३[२७].१७ सव्येन दक्षिणामुखः पांसून् उपमथ्य परिकिरति (कौसू-४.३[२७].१८ संमृद्नाति (कौसू-४.३[२७].१९ आदधाति (कौसू-४.३[२७].२० {उद्यन्न् आदित्यः [२.३२.१]}इतिउद्यति गोनामइतिआहासौइति (कौसू-४.३[२७].२१ सूक्तान्ते ते हता इति (कौसू-४.३[२७].२२ दर्भैर् अभ्यस्यति (कौसू-४.३[२७].२३ मध्यन्दिने च (कौसू-४.३[२७].२४ प्रतीचीम् अपराह्णे (कौसू-४.३[२७].२५ बालस्तुकाम् आछिद्य खल्वादीनि (कौसू-४.३[२७].२६ {अक्षीभ्यां ते [२.३३.१]}इति वीबर्हम् (कौसू-४.३[२७].२७ उदपात्रेण संपातवतावसिञ्चति (कौसू-४.३[२७].२८ {हरिणस्य [३.७.१]}इति बन्धनपायनाचमनशङ्कुधानज्वालेनावनक्षत्रेअवसिञ्चति (कौसू-४.३[२७].२९ अमितमात्रायाः सकृद्गृहीतान् यवान् आवपति (कौसू-४.३[२७].३० भक्तं प्रयछति (कौसू-४.३[२७].३१ {मुञ्चामि त्वा [३.११.१]}इति ग्राम्ये पूतिशफरीभिर् ओदनम् (कौसू-४.३[२७].३२ अरण्ये तिलशणगोमयशान्ताज्वालेनावनक्षत्रेअवसिञ्चति (कौसू-४.३[२७].३३ मृगारैर् मुञ्चइतिआप्लावयति (कौसू-४.३[२७].३४ {ब्राह्मणो जज्ञे [४.६.१]}इति तक्षकायाञ्जलिं कृत्वा जपन्न् आचमयतिअभ्युक्स्.अति (कौसू-४.४[२८].१ कृमुकशकलं संक्षुद्य दूर्शजरदजिनावकरज्वालेन (कौसू-४.४[२८].२ संपातवतिउदपात्रेऊर्ध्वफलाभ्यां दिग्धाभ्यां मन्थम् उपमथ्य रयिधारणपिण्डान् अन्वृचं प्रकीर्य छर्दयते (कौसू-४.४[२८].३ हरिद्रां सर्पिषि पाययति (कौसू-४.४[२८].४ {रोहण्य् [४.१२.१]}इतिअवनक्षत्रेअवसिञ्चति (कौसू-४.४[२८].५ पृषातकं पाययतिअभ्यनक्ति (कौसू-४.४[२८].६ {आ पश्यति [४.२०.१]}इति सदंपुष्पामणिं बध्नाति (कौसू-४.४[२८].७ {भवाशर्वौ [४.२८.१]}इति सप्त काम्पीलपुटान् अपां पूर्णान् संपातवतः कृत्वा दक्षिणेनावसिच्य पश्चाद् अपविध्यति (कौसू-४.४[२८].८ {त्वया पूर्णम् [४.३७.१]} इति कोशेन शमीचूर्णानि भक्ते (कौसू-४.४[२८].९ अलंकारे (कौसू-४.४[२८].१० शालां परितनोति (कौसू-४.४[२८].११ {उतामृतासुर् [५.१.७]} इतिअमतिगृहीतस्य भक्तं प्रयछति (कौसू-४.४[२८].१२ कुष्ठलिङ्गाभिर् नवनीतमिश्रेणाप्रतीहारं प्रलिम्पति (कौसू-४.४[२८].१३ लाक्षालिङ्गाभिर् दुग्धे फाण्टान् पाययति (कौसू-४.४[२८].१४ {ब्रह्म जज्ञानम् [५.६.१]} इति सूतिकारिष्टकौ प्रपादयति (कौसू-४.४[२८].१५ मन्थाचमनउपस्थानम् आदित्यस्य (कौसू-४.४[२८].१६ {दिवे स्वाहा [५.९.१]}{इमं यवम् [६.९१.१]} इति चतुर उदपात्रे संपातान् आनयति (कौसू-४.४[२८].१७ द्वौ पृथिव्याम् (कौसू-४.४[२८].१८ तौ प्रत्याहृत्याप्लावयति (कौसू-४.४[२८].१९ सयवे चउत्तरेण यवं बध्नाति (कौसू-४.४[२८].२० {ददिर् हि [५.१३.१]}इति तक्षकायइतिउक्तम् (कौसू-४.५[२९].१ द्वितीयया ग्रहणी (कौसू-४.५[२९].२ सव्यं परिक्रामति (कौसू-४.५[२९].३ शिखासिचि स्तम्बान् उद्ग्रथ्नाति (कौसू-४.५[२९].४ तृतीयया प्रसर्जनी (कौसू-४.५[२९].५ चतुर्थ्या दक्षिणम् {अपेह्य् [७.८८]}इति दंश्म तृणैः प्रकर्ष्याहिम् अभिनिरस्यति (कौसू-४.५[२९].६ यतो दष्टः (कौसू-४.५[२९].७ पञ्चम्या वलीकपललज्वालेन (कौसू-४.५[२९].८ षष्ठ्यार्त्नीज्यापाशेन (कौसू-४.५[२९].९ द्वाभ्यां मधूद्वापान् पाययति (कौसू-४.५[२९].१० नवम्या श्वावित्पुरीषम् (कौसू-४.५[२९].११ त्रिःशुक्लया मांसं प्राशयति (कौसू-४.५[२९].१२ दशम्यालाबुनाचमयति (कौसू-४.५[२९].१३ एकादश्या नाभिं बध्नाति (कौसू-४.५[२९].१४ मधुलावृषलिङ्गाभिः खलतुलपर्णीं संक्षुद्य मधुमन्थे पाययति (कौसू-४.५[२९].१५ उत्तराभिर् भुङ्क्ते (कौसू-४.५[२९].१६ द्वारं सृजति (कौसू-४.५[२९].१७ {अग्निस् तक्मानम् [५.२२.१]} इति लाजान् पाययति (कौसू-४.५[२९].१८ दावे लोहितपात्रेण मूर्ध्नि संपातान् आनयति (कौसू-४.५[२९].१९ {ओते मे [५.२३.१]}इति करीरमूलं काण्डेनएकदेशम् (कौसू-४.५[२९].२० ग्रामात् पांसून् (कौसू-४.५[२९].२१ पश्चाद् अग्नेर् मातुर् उपस्थे मुसलबुध्नेन नवनीतान्वक्तेन त्रिः प्रतीहारं तालूनि तापयति (कौसू-४.५[२९].२२ शिग्रुभिर् नवनीतमिश्रैः प्रदेग्धि (कौसू-४.५[२९].२३ एकविंशतिम् उशीराणि {भिनद्म्य् [५.२३.१३च्]}इति मन्त्रोक्तम् (कौसू-४.५[२९].२४ उशीराणि प्रयछति (कौसू-४.५[२९].२५ एकविंशत्या सहाप्लावयति (कौसू-४.५[२९].२६ {आ यं विशन्ति [६.२.२]}इति वयोनिवेशनशृतं क्षीरौदनम् अश्नाति (कौसू-४.५[२९].२७ {परि द्याम् इव [६.१२.१]}इति मधुशीभं पाययति (कौसू-४.५[२९].२८ जपन्च (कौसू-४.५[२९].२९ {अस्थिस्रंसं [६.१४.१]}इति शकलेनाप्सुइटे संपातवतावसिञ्चति (कौसू-४.५[२९].३० {आबयो [६.१६.१]} इति सार्षपं तैलसंपातं बध्नाति (कौसू-४.६[३०].१ काण्डं प्रलिप्य (कौसू-४.६[३०].२ पृक्तं शाकं प्रयछति (कौसू-४.६[३०].३ चत्वारि शाकफलानि प्रयछति (कौसू-४.६[३०].४ क्षीरलेहम् आङ्क्ते (कौसू-४.६[३०].५ अश्नाति (कौसू-४.६[३०].६ {अग्नेर् इव [६.२०.१]}इतिउक्तं दावे (कौसू-४.६[३०].७ {इमा यस् तिस्रः [६.२१.१]}इति वृक्षभूमौ जाताज्वालेनावसिञ्चति (कौसू-४.६[३०].८ शीर्षफाण्टाक्षैः (कौसू-४.६[३०].९ निकटाभ्याम् (कौसू-४.६[३०].१० {कृष्णं नियानं [६.२२.१]}इतिओषध्याभिश्चोतयते (कौसू-४.६[३०].११ मारुतानाम् अप्ययः (कौसू-४.६[३०].१२ {हिमवतः [६.२४.१]}इति +स्यन्दमाना [ed.॒ स्यन्दमानाद्॑ Caland, Kल्. ष्छ्र्., p. ५९] अन्वीपम् आहार्य वलीकैः (कौसू-४.६[३०].१३ {पञ्च च या [६.२५.१]}इति पञ्च पञ्चाशतं परशुपर्णान् काष्ठैर् आदीपयति (कौसू-४.६[३०].१४ कपाले प्रशृतं काष्ठेनालिम्पति (कौसू-४.६[३०].१५ किंस्त्यश्वजाम्बीलोदकरक्षिकामशकादीभ्यां दंशयति (कौसू-४.६[३०].१६ निश्य् {अव मा पाप्मन् [६.२६.१]}इति तित-उनि पूल्यानिअवसिच्यापविध्य (कौसू-४.६[३०].१७ अपरेद्युः सहस्राक्षायाप्सु बलीन्त्रीन् पुरोडाशसंवर्तान्चतुष्पथेअवक्षिप्यावकिरति (कौसू-४.६[३०].१८ {यस् ते मदो [६.३०.२]}इति शमीलूनपापलक्षणयोः शमीशम्याकेनाभ्युद्य वापयति (कौसू-४.७[३१].१ अधिशिरः (कौसू-४.७[३१].२ {अन्तर्दावे [६.३२.१]}इति समन्तम् अग्नेः कर्ष्वाम् उष्णपूर्णायां जपन्त्रिः परिक्रम्य पुरोडाशं जुहोति (कौसू-४.७[३१].३ {प्राग्नये [६.३४.१]} {प्रेतो [७.११४.२]}उपदधीत (कौसू-४.७[३१].४ वैश्वानरीभ्यां पायनानि (कौसू-४.७[३१].५ {अस्थाद् द्यौर् [६.४४.१/६.७७.१(?)]} इत्य् अपवातायाः स्वयंस्रस्तेन गोशृङ्गेण संपातवता जपन् (कौसू-४.७[३१].६ {यां ते रुद्र [६.९०.१]} इति शूलिने शूलम् (कौसू-४.७[३१].७ {उत् सूर्यो [६.५२.१]}इति शमीबिम्बशीर्णपर्ण्यौअधि (ओर्॒ -शीर्णपर्ण्यावधि) (कौसू-४.७[३१].८ {द्यौश् च म [६.५३.१]} इत्य् अभ्यज्यावमार्ष्टि (कौसू-४.७[३१].९ स्थूणायां निकर्षति (कौसू-४.७[३१].१० {इदम् इद् वा [६.५७.१]} इत्य् अक्षतं मूत्रफेनेनाभ्युद्य (कौसू-४.७[३१].११ प्रक्षिपति (कौसू-४.७[३१].१२ प्रक्षालयति (कौसू-४.७[३१].१३ दन्तरजसावदेग्धि (कौसू-४.७[३१].१४ स्तम्बरजसा (कौसू-४.७[३१].१५ {अपचितः [६.८३.१]}{आ सुस्रसः [७.७६.१]}इति किंस्त्यादीनि (कौसू-४.७[३१].१६ लोहितलवणं संक्षुद्याभिनिष्ठीवति (कौसू-४.७[३१].१७ {अन्तरिक्षेण [६.८०.१]}इति पक्षहतं मन्त्रोक्तं चङ्क्रमया (कौसू-४.७[३१].१८ कीटेन धूपयति (कौसू-४.७[३१].१९ {ग्लौर् [६.८३.३च्]} इत्य् अक्षतेन (कौसू-४.७[३१].२० {वीहि स्वाम् [६.८३.४]} इत्य् अज्ञातारुः शान्त्युदकेन संप्रोक्ष्य मनसा संपातवता (कौसू-४.७[३१].२१ {या ओषधयः [६.९६.१]}इति मन्त्रोक्तस्यओषधीभिर् धूपयति (कौसू-४.७[३१].२२ मधूदश्वित् पाययति (कौसू-४.७[३१].२३ क्षीरोदश्वित् (कौसू-४.७[३१].२४ उभयं च (कौसू-४.७[३१].२५ {देवा अदुः [६.१००.१]}इति वल्मीकेन बन्धनपायनाचमनप्रदेहनम् उष्णेण (कौसू-४.७[३१].२६ {यथा मनो [६.१०५.१]}{अव दिवस् [७.१०७.१]}इत्य् अरिष्टेन (कौसू-४.७[३१].२७ {देवी देव्याम् [६.१३६.१]}{यां जमदग्निर् [६.१३७.१]} इति मन्त्रोक्ताफलं जीव्यलाकाभ्याम् अमावास्यायां कृष्णवसनः कृष्णभक्षः पुरा काकसंपाताद् अवनक्षत्रेअवसिञ्चति (कौसू-४.७[३१].२८ {यस् ते स्तनः [७.१०.१]}इति जम्भगृहीताय स्तनं प्रयछति (कौसू-४.८[३२].१ प्रियङ्गुतण्डुलान् अभ्यवदुग्धान् पाययति (कौसू-४.८[३२].२ {अग्नाविष्णू [७.२९.१]} {सोमारुद्रा [७.४२.१]} {सिनीवालि [७.४६.१]} {वि ते मुञ्चामि [७.७८.१]} {शुम्भनी [७.११२.१]} इति मौञ्जैः पर्वसु बद्ध्वा पिञ्जुलीभिर् आप्लावयति (कौसू-४.८[३२].३ अवसिञ्चति (कौसू-४.८[३२].४ {तिरश्चिराजेर् [७.५६.१]} इति मन्त्रोक्तम् (कौसू-४.८[३२].५ आकृतिलोष्टवल्मीकौ परिलिख्य (कौसू-४.८[३२].६ पायनानि (कौसू-४.८[३२].७ {अपचितां [७.७४.१]}इति वैणवेन दार्भ्यूषेण कृष्णोर्णाज्येन कालबुन्दै स्तुकाग्रैर् इति मन्त्रोक्तम् (कौसू-४.८[३२].८ चतुर्थ्याभिनिधायाभिविध्यति (कौसू-४.८[३२].९ ज्यास्तुकाज्वालेन (कौसू-४.८[३२].१० {यः कीकसाः [७.७६.३]}इति पिशीलवीणातन्त्रीं बध्नाति (कौसू-४.८[३२].११ तन्त्र्या क्षितिकां (कौसू-४.८[३२].१२ वीरिणवध्रीं स्वयंम्लानं त्रिः समस्य (कौसू-४.८[३२].१३ {अप्सु ते [७.८३.१]}इति वहन्त्योर् मध्ये विमिते पिञ्जूलीभिर् आप्लावयति (कौसू-४.८[३२].१४ अवसिञ्चति (कौसू-४.८[३२].१५ उष्णाः संपातवतीर् असंपाताः (कौसू-४.८[३२].१६ {नमो रूराय [७.११६.१]}इति शकुनीनिवेषीकाञ्जिमण्डूकं नीललोहिताभ्यां सूत्राभ्यां सकक्षं बद्ध्वा (कौसू-४.८[३२].१७ {शीर्षक्तिं [९.८.१]}इत्य् अभिमृशति (कौसू-४.८[३२].१८ उत्तमाभ्याम् आदित्यम् उपतिष्ठते (कौसू-४.८[३२].१९ {इन्द्रस्य प्रथमो [१०.४.१]}इति तक्षकायइत्य् उक्तम् (कौसू-४.८[३२].२० पैद्वं प्रकर्ष्य दक्षिणेनाङ्गुष्ठेन दक्षिणस्यां नस्तः (कौसू-४.८[३२].२१ अहिभये सिचिअवगूहयति (कौसू-४.८[३२].२२ {अङ्गादङ्गात् [१०.४.२५]}इत्य् आ प्रपदात् (कौसू-४.८[३२].२३ दंश्मोत्तमया निताप्याहिम् अभिनिरस्यति (कौसू-४.८[३२].२४ यतो दष्टः (कौसू-४.८[३२].२५ ओषधिवनस्पतीनाम् अनूक्तानिअप्रतिषिद्धानि भैषज्यानाम् (कौसू-४.८[३२].२६ अंहोलिङ्गाभिः (कौसू-४.८[३२].२७ पूर्वस्य पुत्रकामावतोकयोर् उदकान्ते शान्ता अधिशिरोअवसिञ्चति (कौसू-४.८[३२].२८ आव्रजितायै पुरोडाशप्रमन्दालंकारान् संपातवतः प्रयछति (कौसू-४.८[३२].२९ {वषट् ते पूषन्न् [१.११.१]} इति चतुर उदपात्रे संपातान् आनीय चतुरो मुञ्जान् मूर्ध्नि विबृहति प्राचः (कौसू-४.९[३३].१ प्रतीचीर् इषीकाः (कौसू-४.९[३३].२ छिद्यमानासु संशयः (कौसू-४.९[३३].३ उष्णेनाप्लावयति दक्षिणात् केशस्तुकात् (कौसू-४.९[३३].४ शालान् ग्रन्थीन् विचृतति (कौसू-४.९[३३].५ उभयतः पाशं योक्त्रम् आबध्नाति (कौसू-४.९[३३].६ {यदि सोमस्यासि राज्ञः सोमात् त्वा राज्ञो ऽधिक्रीणामि यदि वरुणस्यासि राज्ञो वरुणात् त्वा राज्ञो ऽधिक्रीणामि [cf. ङोभ्ङ्ष् २.६.६}इत्य् एकविंशत्या यवैः स्रजं परिकिरति (कौसू-४.९[३३].७ {अन्या वो अन्याम् अवत्व् अन्यान्यस्या उपावत सध्रीचीः सव्रता भूत्वास्या अवत वीर्यम् [PS १.६५.४]} इति संनयति (कौसू-४.९[३३].८ {मा ते रिषन् खनिता यस्मै च त्वा खनामसि । द्विपाच् चतुष्पाद् अस्माकं मा रिषद् देव्य् ओषधे ॥ [PS १.६५.३]} {स्रजो नामासि} {प्रजापतिष् ट्वाम् अखनद् आत्मने शल्यस्रंसनम् । तां त्वा वयं खनामस्य् अमुष्मै त्वा शल्यस्रंसनम् [-]} इत्य् अस्तमिते छत्त्रेण वान्तर्धाय [ed. चान्तर्-, सेए Caland, Kल्. ष्छ्र्. p. ७०] फालेन खनति (कौसू-४.९[३३].९ {अत्र तव राध्यताम् [-]} इत्य् अग्रम् अवदधाति (कौसू-४.९[३३].१० {इह मम [-]}इति मूलम् उपयछति (कौसू-४.९[३३].११ एकसरेअनुपलीढे कुमारः (कौसू-४.९[३३].१२ दर्भेण परिवेष्ट्य केशेषूपचृतति (कौसू-४.९[३३].१३ एवं ह विबृहशाकवृषे (कौसू-४.९[३३].१४ अवपन्ने जरायुणिउपोद्धरन्ति (कौसू-४.९[३३].१५ स्रजेनओषधिखननं व्याख्यातम् (कौसू-४.९[३३].१६ चत्वारिउमाफलानि पाणौअद्भिः श्चोतयते (कौसू-४.९[३३].१७ संवर्तमानेषु कुमारः (कौसू-४.९[३३].१८ ब्राह्मणायनोअङ्गानिअभिमृशति (कौसू-४.९[३३].१९ पुंनामधेये कुमारः (कौसू-४.९[३३].२० {इदं जनासो [१.३२.१]}इत्य् अस्यै शिंशपाशाखासूदकान्ते शान्ता अधिशिरोअवसिञ्चति (कौसू-४.१०[३४].१ आव्रजितायै (कौसू-४.१०[३४].२ {निस्सालाम् [२.१४.१]} इत्य् अवतोकायै कृष्णवसनायै त्रिषु विमितेषु प्राग्द्वारप्रत्यग्द्वारेषुअप्सु संपातान् आनयति (कौसू-४.१०[३४].३ पलाशे सीसेषूत्तरान् (कौसू-४.१०[३४].४ सीसानिअधिष्ठाप्याप्लावयति (कौसू-४.१०[३४].५ निधाय कृष्णं व्रजति (कौसू-४.१०[३४].६ आदीप्य ब्रह्मा (कौसू-४.१०[३४].७ एवं पूर्वयोः पृथक्संभार्ये (कौसू-४.१०[३४].८ शाखासूक्तम् (कौसू-४.१०[३४].९ पश्चाद् अग्नेर् अभितः काण्डे इषीके निधायाध्यधि धायिने औदुम्बरीर् आधापयति (कौसू-४.१०[३४].१० उत्तमाव्रजितायै (कौसू-४.१०[३४].११ पतिवेदनानि (कौसू-४.१०[३४].१२ {आ नो अग्ने [२.३६.१]}इत्य् आगमकृशरम् आशयति (कौसू-४.१०[३४].१३ मृगाखराद् वेद्यां मन्त्रोक्तानि संपातवन्ति द्वारे प्रयछति (कौसू-४.१०[३४].१४ उदकंसे व्रीहियवौ जाम्यै निशि हुत्वा दक्षिणेन प्रक्रामति (कौसू-४.१०[३४].१५ पश्चाद् अग्नेः प्रक्षाल्य संधाव्य संपातवतीं {भगस्य नावम् [२.३६.५]} इति मन्त्रोक्तम् (कौसू-४.१०[३४].१६ सप्तदाम्न्यां संपातवत्यां वत्सान् प्रत्यन्तान् +प्रचृतन्ती +वहति [ed.॒ प्रचृतन्तो वहन्ति॑ Caland, AZ, p. ११३, n. ११] (कौसू-४.१०[३४].१७ अहतेन संपातवता ऋषभ अभ्यस्यति (कौसू-४.१०[३४].१८ उदर्दयति यां दिशम् (कौसू-४.१०[३४].१९ जाम्यै {प्र यद् एते [५.१.४]}इत्य् आगमकृशरम् (कौसू-४.१०[३४].२० {इमा ब्रह्म [५.२.८]}इति स्वस्रे (कौसू-४.१०[३४].२१ {अयम् आ यात्य् [६.६०.१]}इति पुरा काकसंपाताद् अर्यम्णे जुहोति (कौसू-४.१०[३४].२२ अन्तःस्राक्तिषु बलीन् हरन्ति (कौसू-४.१०[३४].२३ आपतन्ति यतः (कौसू-४.१०[३४].२४ पुंसवनानि (कौसू-४.११[३५].१ रज-उद्वासायाः पुंनक्षत्रे (कौसू-४.११[३५].२ {येन वेहद् [३.२३.१]} इति बाणं मूर्ध्नि विबृहति बध्नाति (कौसू-४.११[३५].३ फालचमसे सरूपवत्साया दुद्घे व्रीहियवौअवधाय मूर्छयित्वाध्यण्डे बृहतीपलाशविदर्यौ वा प्रतिनीय पैद्वम् इव (कौसू-४.११[३५].४ {पर्वताद् दिवो [५.२५.१]}इत्य् आगमकृशरम् आशयति (कौसू-४.११[३५].५ युगतर्द्मना संपातवन्तं द्वितीयम् (कौसू-४.११[३५].६ खे लूनान्च पलाशत्सरून् निवृत्ते निघृष्याधाय शिश्ने ग्रामं प्रविशति (कौसू-४.११[३५].७ {शमीम् अश्वत्थ [६.११.१]} इति मन्त्रोक्तेअग्निं मथित्वा पुंस्याः सर्पिषि पैद्वम् इव (कौसू-४.११[३५].८ मधुमन्थे पाययति (कौसू-४.११[३५].९ कृष्णोर्णाभिः परिवेष्ट्या बध्नाति (कौसू-४.११[३५].१० {यन्तासि [६.८०.२]}इति मन्त्रोक्तं बध्नाति (कौसू-४.११[३५].११ {ऋधङ्मन्त्रो [५.१.१]}इत्य् एका {यथेयं पृथिवी [६.१७.१-४]}{अच्युता [cf. सकलपाठ-मन्त्रस् अत् (कौसू-९८.२, आVড়रिश् ११.१.११]}इति गर्भदृंहणानि (कौसू-४.११[३५].१२ जम्भगृहीताय प्रथमावर्जं ज्यां त्रिर् उद्ग्रथ्य बध्नाति (कौसू-४.११[३५].१३ लोष्टान् अन्वृचं प्राशयति (कौसू-४.११[३५].१४ श्यामसिकताभिः शयनं परिकिरति (कौसू-४.११[३५].१५ याम् इछेद् वीरं जनयेद् इति +धातृव्याभिर् (ed.॒ धातर्-॑ cf. Caland, Kल्. ष्छ्र्., p. ६०) उदरम् अभिमन्त्रयते (कौसू-४.११[३५].१६ {प्रजापतिर् [६.११.३/७.१९.१]} इति प्रजाकामाया उपस्थे जुहोति (कौसू-४.११[३५].१७ लोहिताजापिशितानिआशयति (कौसू-४.११[३५].१८ प्रपान्तानि [ed. व्रप्-] (कौसू-४.११[३५].१९ {यौ ते माता [८.६.१]}इति मन्त्रोक्तौ बध्नाति (कौसू-४.११[३५].२० {यथेदं भूम्या अधि [२.३०.१]} {यथा वृक्षं [६.८.१]} {+वाञ्छ मे [६.९.१]} {यथायं वाहो [६.१०२.१]}इति संस्पृष्टयोर् वृक्षलिबुजयोः शकलावन्तरेषुस्थकराञ्जनकुष्ठमदुघरेष्ममथिततृणम् आज्येन संनीय संस्पृशति (कौसू-४.११[३५].२१ {उत्तुदस् त्वा [३.२५.१]}इत्य् अङ्गुल्याउपनुदति (कौसू-४.११[३५].२२ एकविंशतिं प्राचीनकण्टकान् अलंकृतान् अनूक्तान् आदधाति (कौसू-४.११[३५].२३ कूदीप्रान्तानि ससूत्राणि (कौसू-४.११[३५].२४ नवनीतान्वक्तं कुष्ठं त्रिर् अह्नः प्रतपति त्रिरात्रे (कौसू-४.११[३५].२५ दीर्घोत्पलेअवगृह्य संविशति (कौसू-४.११[३५].२६ उष्णोदकं त्रिपादे पत्तः +प्रबध्य(ed.॒ प्रबद्धा॑ Bलोओम्fइएल्द्, ष्BE ४२, p. ३५८, n. ३]अङ्गुष्ठाभ्याम् अर्दयन्शेते (ed. misprint अर्दयञ् छते॑ सेए Caland, Kल्. ष्छ्र्., p. ५१) (कौसू-४.११[३५].२७ प्रतिकृतिम् आवलेखनीं दार्भ्यूषेण भाङ्गज्येन कण्टकशल्ययाउलूकपत्त्रयासितालकाण्डया हृदये विध्यति (कौसू-४.११[३५].२८ {सहस्रशृङ्गो [४.५.१]}इति स्वापनम् (कौसू-४.१२[३६].१ उदपात्रेण संपातवता शालां संप्रोक्ष्यापरस्मिन् द्वारपक्षे न्युब्जति (कौसू-४.१२[३६].२ एवं नग्नः (कौसू-४.१२[३६].३ उलूखलम् उत्तरां स्रक्तिं दक्षिणशयनपादं तन्तून् अभिमन्त्रयते (कौसू-४.१२[३६].४ {अस्थाद् द्यौर् [६.७७.१/६.४४.१]} इति निवेष्टनम् (कौसू-४.१२[३६].५ आवेष्टनेन वंशाग्रम् अवबध्य मध्यमायां बध्नाति (कौसू-४.१२[३६].६ शयनपादम् उत्पले च (कौसू-४.१२[३६].७ आकृष्ते च (कौसू-४.१२[३६].८ आकर्षेण तिलान्जुहोति (कौसू-४.१२[३६].९ {इदं यत् प्रेण्यः [६.८९.१]}इति शिरःकर्णम् अभिमन्त्रयते (कौसू-४.१२[३६].१० केशान् धारयति (कौसू-४.१२[३६].११ {भगेन मा [६.१२९.१]} {न्यस्तिका [६.१३९.१]}{इदं खनामि [७.३८.१]}इति सौवर्चलम् ओषधिवत्शुक्लप्रसूनं शिरसिउपचृत्य ग्रामं प्रविशति (कौसू-४.१२[३६].१२ {रथजितां [६.१३०.१]}इति माषस्मरान् निवपति (कौसू-४.१२[३६].१३ शरभृष्टीर् आदीप्ताः प्रतिदिशम् अभ्यस्यतिअर्वाच्या आवलेखन्याः (कौसू-४.१२[३६].१४ {भगम् अस्या वर्च [१.१४.१]} इति मालानिष्प्रमन्ददन्तधावनकेशमीशानहताया अनुस्तरण्या वा कोशम् उलूखलदरणे त्रिशिले निखनति (कौसू-४.१२[३६].१५ मालाम् उपमथ्यान्वाह (कौसू-४.१२[३६].१६ त्रीणि केशमण्डलानि कृष्णसूत्रेन विग्रथ्य त्रिशिलेअश्मोत्तराणि व्यत्यासम् (कौसू-४.१२[३६].१७ अथास्यै भगम् उत्खनति {यं ते भगं निचख्नुस् त्रिशिले यं चतुःशिले । इदं तम् उत्खनामि प्रजया च धनेन च [-]}इति (कौसू-४.१२[३६].१८ {इमां खनाम्य् [३.१८.१]}इति बाणापर्णीं लोहिताजाया द्रप्सेन संनीय शयनम् अनुपरिकिरति (कौसू-४.१२[३६].१९ {अभि ते ऽधां [३.१८.६अ]}इत्य् अधस्तात् पलाशम् उपचृतति (कौसू-४.१२[३६].२० {उप ते ऽधां [३.१८.६ब्]}इत्य् उपरिउपास्यति (कौसू-४.१२[३६].२१ कामं विनेष्यमाणोअपाघेनासंख्याताः शर्कराः परिकिरन् व्रजति (कौसू-४.१२[३६].२२ संमृद्नन्जपति (कौसू-४.१२[३६].२३ असंमृद्नन् (कौसू-४.१२[३६].२४ {ईर्ष्याया ध्राजिं [६.१८.१]} {जनाद् विश्वजनीनात् [७.४५.१]} {त्वाष्ट्रेणाहं [७.७४.३]}इति प्रतिजापः प्रदानाभिमर्शनानि (कौसू-४.१२[३६].२५ प्रथमेन वक्षणासु मन्त्रोक्तम् (कौसू-४.१२[३६].२६ {अग्नेर् इव [७.४५.२]}इति परशुफाण्टम् (कौसू-४.१२[३६].२७ {अव ज्याम् इव [६.४२.१]}इति दृष्ट्वाश्मानम् आदत्ते (कौसू-४.१२[३६].२८ द्वितीययाभिनिदधाति (कौसू-४.१२[३६].२९ तृतीययाभिनिष्ठीवति (कौसू-४.१२[३६].३० छायायां सज्यं करोति (कौसू-४.१२[३६].३१ {अयं दर्भो [६.४३.१]}इत्य् ओषधिवत् (कौसू-४.१२[३६].३२ {अग्ने जातान् [७.३४.१]} इति न वीरं जनयेत् {प्रान्यान् [७.३५.१]} इति न विजायेतइत्य् अश्वतरीमूत्रम् अश्ममण्डलाभ्यां संघृष्य भक्तेअलंकारे (कौसू-४.१२[३६].३३ सीमन्तम् अन्वीक्षते (कौसू-४.१२[३६].३४ {अपि वृश्च [७.९०.१]}इति जायायै जारम् अन्वाह (कौसू-४.१२[३६].३५ क्लीबपदे बाधकं धनुर् वृश्चति (कौसू-४.१२[३६].३६ आशयेअश्मानं प्रहरति (कौसू-४.१२[३६].३७ {तृष्टिके [७.११३.१]}इति बाणापर्णीम् (कौसू-४.१२[३६].३८ {आ ते ददे [७.११४.१]}इति मन्त्रोक्तानि संस्पृशति (कौसू-४.१२[३६].३९ अपि चान्वाहापि चान्वाह (कौसू-४.१२[३६].४०
- इति अथर्ववेदे कौशिकसूत्रे चतुर्थो ऽध्यायः समाप्तः