पातञ्जलयोगसुत्रम्
पातञ्जलयोगसूत्रपाठः
[सम्पाद्यताम्]प्रथमः समाधिपादः
[सम्पाद्यताम्]अथ योगानुशासनम् । १ ॥
योगश्चित्तवृत्तिनिरोध। ॥ २ ॥
तदा द्रष्टुः स्वरूपेऽवस्थानम् ।। ३ ॥
वृत्तिसारूप्यमितरत्र ।। ४ ।।
वृत्तयः पञ्चतय्यः क्लिष्टा अक्लिष्टा: ।। ५ ।।
प्रमाणविपर्यय विकल्प निद्रास्मृतयः ।। ६ ।।
प्रत्यक्षानुमानागमाः प्रमाणानि ।। ७ ॥
विपर्ययो मिथ्याज्ञानमतद्र पप्रतिष्ठम् ।। ८ ॥
शब्दज्ञानानुपाती वस्तुशून्यो विकल्प: ॥ ९॥
अभावप्रत्ययालम्बना वृत्तिनिद्रा ।। १० ॥
अनुभूतविषयासंप्रमोष: स्मृतिः ॥ ११ ॥
अभ्यासवैराग्याभ्यां तन्निरोधः ॥ १२ ॥
तत्र स्थितो यत्नोऽभ्यासः ।। १३ ॥
स तु दीर्घकालनरन्तर्यसत्कारासेवितो दृढभूमिः ॥ १४ ॥
दृष्टानुनविकविषयवितृष्णस्य वशीकारसंज्ञा वैराग्यम् ॥ १५ ॥ तत्परं पुरुषख्यातेगुणवतृष्ण्यम् ।। १६ ।।
वितर्कविचारानन्दास्मितारूपानुगमात् संप्रज्ञातः ॥ १७ ॥
विरामप्रत्ययाभ्यासपूर्वः संस्कारशेषोऽन्यः ।। १८ ।
भवप्रत्ययो विदेह प्रकृतिलयानाम् ।। १९॥ श्रद्धावीर्यस्मृतिसमाधिप्रज्ञापूर्वक इतरेषाम् ॥ २० ॥
तीव्रसंवेगानामासन्नः ॥ २१ ॥
मृदुमध्याधिमात्रत्वात्ततोऽपि विशेषः ॥ २२ ।।
ईश्वरप्रणिधानाद्वा ॥ २३ ॥
क्लेशकर्मविपाकाशयरपरामृष्टा पुरुषविशेष ईश्वरः ॥ २४ ॥
तत्र निरतिशयं सर्वज्ञबीजम् ।। २५ ॥
स पूर्वेषामपि गुरुः कालेनानवच्छेदात् ॥ २६ ।।
तस्य वाचकः प्रणवः ॥ २७ ॥
तज्जपस्तदर्थभावनम् ॥ २८ ।।
ततः प्रत्यक्चेतनाधिगमोऽप्यन्तरायाभावश्च ।। २९ ।।
व्याधिस्त्यान संशयप्रमादाऽऽलस्याऽविरतिभ्रान्तिदर्शनाsलब्धभूमिकत्वाऽनवस्थितत्वानि चित्तविक्षेपास्तेऽन्तराया ॥ ३० ॥
दु.खदौर्मनस्याङ्गमेजयत्वश्वासप्रश्वासा विक्षेपसहभुवः ।। ३१ ।।
तत्प्रतिषेधार्थमेकतत्त्वाभ्यासः ।। ३२ ।।
मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाणां सुखदुःखपुण्यापुण्यविषयाणां - भावनाताश्चत्तप्रसादनम् । ३३ ।।
प्रच्छर्दनविधारणाभ्यां वा प्राणस्य । ३४ ॥ .. विषयवती वा प्रवृत्तिरुत्पन्ना मनसः स्थितिनिबन्धिनी ।। ३५ ।।
विशोका वा ज्योतिष्मती ॥ ३६ । वीतरागविषयं वा चित्तम् ॥ ३७ ॥ स्वप्ननिद्राज्ञानालम्बनं वा ।। ३८ ।।
यथाभिमतध्यानाद्वा । ३९ ।।
परमाणुपरममहत्त्वान्तोऽस्य वशीकारः ॥ ४० ।।
क्षीणवृत्तरभिजातस्येव मणे ग्रहोतृग्रहणग्राहयेषु तत्स्थतदजनता समापत्ति ॥ ४१ ॥
तत्र शब्दार्थज्ञानविकल्पै संकीर्णा सवितर्का समापत्तिः ॥ ४२ ॥
स्मृतिपरिशुद्धी स्वरूपशून्येवार्थमात्रनिर्भासा निवितर्का ।। ४३ ॥
एतयव सविचारा निर्विचारा च सूक्ष्म विषया व्याख्याता ॥ ४४ ।।
सूक्ष्म विषयत्वं चालिङ्गपर्यवसानम् । ४५ ॥ ता एव सबीजः समाधि । ४६ ॥
निर्विचारवंशारोऽध्यात्मप्रसाद ।। ४७ ॥
ऋतम्भरा तत्र प्रज्ञा ।। ४८ ।।
श्रुतानुमानप्रज्ञाभ्यां सामान्यविषया विशेषार्थत्वात् ।। ४९ ॥
तज्जः सस्कारोऽन्यसंस्कारप्रतिबन्धी ।। ५० ॥
तस्यापि निरोधे सर्व निरोधानिर्बीजसमाधिः ॥ ५१ ॥